ساس

ساس

سمپاشي منزل براي ساس

از ويكي‌پديا، دانشنامهٔ آزاد

ساس معمولي

آرايه‌شناسي

فرمانرو: جانوران

شاخه: بندپايان

رده: حشرات

راسته: نيم‌بالان[۱]

زيرراسته: ناجوربالان[۲]

تيره: بسترساسان

كيركالدي، ۱۹۰۹

سرده‌ها و گونه‌ها

سرده ساس

ساس (يا به فارسيِ شرقي خَسَك[۳]) حشره‌اي از راستهٔ نيم‌بالان و خانوادهٔ بسترساسان (Cimicidae) است.

ساس از كَك بزرگ‌تر است و لاي درز تشك و بالش و شكاف اجناس چوبي مخفي مي‌شود و شب خارج شده و انسان را نيش مي‌زند. ساسها بيشتر بهنگام شب فعالند اما اگر يك هفته از خانه دور باشيد، همين كه شروع به استراحت كنيد يا روي مبل بنشينيد به سراغ شما خواهند آمد. روشن گذاشتن چراغ‌ها در مورد اين خون‌آشام‌هاي كوچك، مخصوصاً زماني كه گرسنه هستند، چندان تأثيري ندارد.[۴]

ساس از راه خون‌خوراكي از انسان و ديگر جانداران خون‌گرم تغذيه مي‌كند.[۵]

دو نوع ساس كه از نظر بهداشتي براي انسان اهميت دارد، ساس معمولي (ساس تختخواب، Cimex lectularius) و ساس گرمسيري (Cimex hemipterus) هستند. اين دو نوع ساس از روي پيش‌سينه يعني بخش اول سينه از هم تشخيص داده مي‌شوند.[۶] در حال حاضر شواهدي دال بر انتقال بيماري‌هاي عفوني مانند هپاتيت بي يا سي يا انتقال ايدز از طريق گزش ساس در دست نيست. ويروس‌ها در داخل بدن ساس تكثير نمي‌شوند و در مدل‌هاي حيواني انتقال بيماري‌هاي ويروسي از طريق گزش ساس ممكن نبوده.[۷]

محتويات

۱ چرخهٔ زندگي

۲ روش تشخيص و عوارض ساس

۳ اقدامات كنترلي و راه‌هاي مبارزه

۳.۱ الكل

۳.۲ آب داغ

۳.۳ سرما و گرما

۳.۴ كنترل فيزيكي محيط

۳.۵ روش‌هاي شيميايي

۳.۵.۱ سموم مؤثر بر ساس‌ها

۴ منابع

۵ نگارخانه

چرخهٔ زندگي

لكه ناشي از مدفوع ساس در گوشه تخت

در محل سكونت انسان مانند منازل، هتل‌ها، خوابگاه‌ها، زندان‌ها، سرباز خانه‌ها، بيمارستان‌ها، سراي سالمندان و… يافت مي‌شود. اين انگل‌ها در شكاف ديوار، كف خانه‌ها، اثاثيه، لابلاي كارتن‌ها، پشت كاغذ ديواري، كمدها و درهاي چوبي و قفسهٔ كتابخانه‌ها مبلمان، تشك‌ها، و پشتي‌ها مخفي مي‌شوند. در شب و نور كم فعال هستند و از ميزبان خفته يا نشسته در حال تماشاي تلويزيون تغذيه مي‌كنند. اگر انسان در دسترس آن‌ها نباشد از ساير حيوانات خونخواري مي‌كنند. ساس روي بدن انسان زندگي نمي‌كند بلكه در محلي نزديك به محل نشستن و خوابيدن انسان زندگي مي‌كند. ساس را مي‌توان به كمك لكه‌هاي ناشي از مدفوع آن‌ها تشخيص داد ساس در نزديكي محل مخفي شدنش مدفوع مي‌كند.[۸]

ماده بالغ روزي ۲–۳ تخم مي‌گذارد؛ كه در طول زندگي جمعاً ۲۰۰–۵۰۰ تخم مي‌رسد. تخم‌هاي يك ميلي‌متري سفيد مرواريد شكل‌اند. در مكان‌هاي ياد شده قرار داده مي‌شوند. زمان بازشدن تخم‌ها كه معمولاً ۱۰–۹ روز بعد از جنيندار شدن است به درجه حرارت بستگي دارد. ۵ مرحله نمفي وجود دارد؛ كه هر مرحله قبل از پوست اندازي به يك وعده خون نياز دارد تا تبديل به مرحله بعدي گردد.

مراحل تخم تا بلوغ كامل و تخم‌گذاري مجدد بسته به حرارت محيط بين ۱۹–۷ هفته متغير است. در حرارت ۲۷ درجه تخم‌ها در كمتر از يك هفته شكفته مي‌شوند. در طول سال چند نسل ساس به وجود مي‌آيد. در دسترس بودن منبع خون در زمان توليد مثل تأثير مي‌گذارد. ساس‌هاي بالغ در تابستان يك بار در هفته تغذيه مي‌كنند. در ماه‌هاي سرد تر تغذيه آن‌ها كمتر صورت مي‌گيرد. در زمستان چيزي نمي‌خورند و در بهار براي تغذيه ظاهر مي‌شوند. خانه‌هاي مستأجري بيشتر در معرض آلودگي قرار دارند.

روش تشخيص و عوارض ساس

با بازديد شكاف‌ها و درزها در خانه و ديدن ساس زنده، جلد، نمف، تخم يا پوسته آن‌ها مي‌توان به وجود ساس پي برد. لكه‌هاي كوچك قهوه‌اي يا سياه‌روي ملحفه، ديوار و كاغذديواري نشانه‌اي احتمالي براي وجود ساس است. اين لكه‌ها مدفوع ساس و عمدتاً خون اضافي است كه ساس از آن تغذيه كرده‌است. همچنين رد خون روي ملحفه‌ها و در مسير مخفي‌گاه‌هاي ساس‌ها نشانه ديگري از وجود ساس است. علاوه بر اين مي‌توان يك ملحفه سفيد پهن كرده و نصفه‌هاي شب چراغ اتاق را روشن نمود با اين روش در صورت وجود حشره راحت‌تر مي‌توان آن را ديد.[۹]

ساس‌ها فقط در هنگام خونخواري به طرف انسان مي‌روند و بر خلاف كك‌ها و شپش‌ها مدت زيادي روي انسان باقي نمي‌مانند يعني بعد از خونخواري محل را ترك مي‌كنند. عكس‌العمل گزش ساس‌ها در افراد متفاوت است، بعضي افراد حساسيت نداشته و در برخي افراد گزش ساس دردناك، آزاردهنده و التهاب‌آور است و قادر به خوابيدن نيستند. در مواردي هم بوي ساس مي‌تواند تهوع‌آور باشد. زخم‌هاي محل گزش، سفت‌دانه‌هايي هستند كه از يكديگر فاصله كمي داشته و دوتا دوتا يا سه‌تا سه‌تا با هم ظاهر مي‌شوند. شكل خوشه‌اي گزش‌ها در تمايز گذاشتن بين زخم‌ها با گزش ساير حشرات مهم است.[۹]

ضايعه ناشي از گزش ساس در معاينه تا حدودي قابل تشخيص است ضايعات معمولاً متعدد و اغلب اوقات به صورت خطي مي‌باشند. چند دليل براي خطي بودن ضايعات وجود دارد: اولاً ساس ممكن است در گزش اول قادر به مكيدن ميزان كافي خون نباشد بنابراين ميزان كمي جابجا شده و شخص را در محلي نزديك به محل گزش اوليه مي‌گزد. دومين دليل: اندامي كه با سطح تشك يا تخت تماس دارد ممكن است توسط چندين ساس در يك زمان گزيده شود (بنابراين چندين محل گزش به صورت خطي در محل تماس عضو با تشك ايجاد مي‌گردد) به خاطر داشته باشيد كه تنهايك نفر از هر چهار نفر (۲۵٪ افراد) به گزش ساس حساس هستند تنها نصف افراد بالاي ۶۰ سال به گزش ساس حساس هستند.[۱۰] خارش ناشي از گزش ساس‌ها به درمان‌هاي علامتي پاسخ مي‌دهد. (كالامين جهت خارش يا استروئيد ضعيف جهت كنترل التهاب) در صورت عفونت محل گزش يا واكنش حساسيتي شديد به گزش حشره بايد به پزشك يا مركز درماني مراجعه كرد.

اقدامات كنترلي و راه‌هاي مبارزه

الكل

اين حشره‌ي مقاوم به انواع سموم اما در مقابل الكل به شدت ضعيف است. با اسپري كردن الكل به يك يا چند ساس بالغ آنها به سرعت كشته مي‌شوند.

آب داغ

براي از بين بردن ساس‌هاي مخفي شده در يك پتو، ملحفه و مشابه به آن كافيست آن را در ظرفي از آب داغ غرق و شناور كنيد. با اين كار ساس و تخم‌هاي آن كشته خواهند شد.

سرما و گرما

تماس طولاني با دماي (-۱۹) (منفي نوزده درجه سانتيگراد) به مدت چهار روز ساس بالغ را نابود مي‌كند.[۱۱] وسايلي را كه امكان سم‌پاشي آن‌ها وجود ندارد؛ مي‌توان در كيسه‌هاي پلاستيكي آب‌بندي (درزبندي) شده گذاشته و در فريزر (دماي-۱۸ درجه سانتي‌گراد) به مدت ۲۴ ساعت قرار داد تا ساس‌هاي آن از بين برود.[۹]

ساس بالغ بر اثر تماس با حرارت كشته مي‌شود. حرارت همچنين تخم ساس را از بين مي‌برد. (به‌طور مثال حرارت آفتاب يا حرارت از يك بخار ساز)

جدول زير ميزان حرارت و زمان لازم براي نابودي ساس را نشان مي‌دهد:[۱۲]

دما زمان لازم براي نابودي ساس

۴۵ درجه سانتي گراد هفت ساعت

۴۸ درجه سانتي گراد ۹۰ دقيقه (يك ساعت و نيم)

۵۰ درجه سانتي گراد يك دقيقه

كنترل فيزيكي محيط

از آنجايي كه ساس از سطوح چوبي به راحتي بالا مي‌رود، پس بايستي پايه‌هاي تخت را در داخل صفحات فلزي قرار داد و تخت‌ها را از ديوار فاصله داد.

همچنين به نظر مي‌رسد ساس در بالارفتن از سطوح صاف و لغزاني مانند نوار چسب شيشه‌اي نيز دچار مشكل باشد.

براي دفع اين حشره يكي از راه‌هايي كه مي‌توان آزمود تأثير «سير» در دور نمودن اين حشره از محيط زندگي است گزارشي از تنفر و آزاردهنده بودن «بوي سير» بر اين حشره وجود دارد. مي‌توان در تخت خواب و مكان‌هاي مشكوك با قراردادن «سير» تأثيرآن را مورد بررسي قرارداد.

استفاده از جارو برقي مي‌تواند مفيد باشد (هم ساس بالغ و هم تخم ساس را از محيط خارج مي‌كند) به شرط اين‌كه از كيسهٔ يك‌بار مصرف استفاده شود و كيسه پس از اتمام جارو كشي داخل يك نايلون زباله قرار داده شده و دور انداخته شود. يا اينكه بلافاصله در پايان كار سوزانده شود.[۹] در صورت استفاده از كيسه دائمي مي‌توان كيسه را پس از تخليه داخل كيسه زباله جوشاند. بعضي از لباس‌ها را مي‌توان با جوشاندن سالمسازي كرد. ملحفه‌ها و روبالشي‌هاي آلوده را مي‌توان داخل يك كيسه نايلون سياه قرار داده و جلوي آفتاب گذاشت (دماي بالا ساس را مي‌كشد). پرده‌ها را با آب داغ مورد شستشو قرار دهيد. در صورتي كه حجم آلودگي پايين باشد با رعايت مسائل ايمني مي‌توان با مشعل‌هاي گازي شكاف‌ها و درزها را حرارت داد (اين روش ايمن نمي‌باشد و بايد مواظب اشتعال و سايل سوزنده و سيم‌كشي برق داخل و خارج ديوارها بود) استفاده از دستگاه بخار ساز مؤثر است چرا كه حرارت بالا ساس را مي‌كشد (در صورتي كه دستگاه بخار ساز در دسترس باشد). تخت‌ها را از ديوار فاصله دهيد. تمام درزها و شكاف‌هاي موجود در اتاق را مسدود كنيد. پرده‌ها را مي‌توان با آب داغ شست.

روش‌هاي شيميايي

اساس مبارزه شيميايي با اين حشرات انجام سم‌پاشي ابقايي در داخل اماكن بوده و بايستي عمل سم‌پاشي را صبح زود يا شب (غروب) انجام داد.[۹] همچنين لازم به ذكر است ساس حشره‌ي بسيار مقاومي است و بسياري از سم‌ها در برابر ساس ناكارآمد هستند.

سموم مؤثر بر ساس‌ها

سم HCH و سم BHC سم دي اكساكارب و سم بنديو كارب، سم ددت، سم ديازينون سم فن كلروفوس، يودفن فوس ليندين، مالاتيون و پرويوكسور مؤثر هستند. اضافه كردن پيرترين يا پيرتروئيدهاي تركيبي مثل بيورزمترين مفيد است چون باعث خارج شدن ساس از پناهگاه‌هايشان مي‌شود و تماس آن‌ها را با سطوح سمپاشي شده افزايش مي‌يابد. سمپاشي به صورت دستي يا كمپرسي روي ديوارها و كف اتاق‌ها صورت مي‌گيرد. رختخواب كودكان و گهواره اطفال نبايد سمپاشي شود. در اين مورد لباس‌ها و… را بجوشانيد. سم پاشي بايد يك بار ديگر تكرار شود تا ساس‌هاي به وجود آمده از تخم‌هاي باقي‌مانده از سمپاشي اول را از بين ببرد. از جمله سم‌هاي قابل استفاده در ايران، اسپري درمين مي‌باشد كه در داروخانه‌ها در بسته‌بندي‌هاي ۶۰ ميلي‌گرم و ۲۵۰ ميلي‌گرم فروخته مي‌شود.