آيا سوسك ها به تهران حمله مي كنند؟
راضيه زماني دهكردي
تهران- ايرنا - افزايش آلودگي هوا در تهران و مشكلات ناشي از آن موجب شده است تا اين روزها برخي از كارشناسان از پديده اي به نام افزايش غيرقابل مهار سوسك هاي قرمز در پايتخت سخن بگويند؛ مساله اي كه اگر درست باشد، مي توان آن را حمله به تهران توصيف كرد.
به گزارش ايرنا، طرح اين موضوع از سوي يكي از استادان دانشگاه، با اظهارنظر متفاوت يكي ديگر از كارشناسان حشره شناسي روبرو شده و بازتاب رسانه اي گسترده اي نيز داشته است اما به نظر مي رسد هنوز ابعاد مختلف اين موضوع مورد بررسي قرار نگرفته است و عجيب تر آنكه، هيچ دستگاهي نيز مسئوليت بررسي و رسيدگي به اين موضوع را وظيفه خود نمي داند.
همه اينها در حالي است كه آلودگي هواي تهران هر روز بيشتر به يك كلاف سر در گم شبيه مي شود و اجراي راهكارهاي مختلف براي برون رفت از اين وضعيت، با كوچكترين تغييرات آب و هوايي به مشكلات جدي بر مي خورد.
همزمان با اين رخدادها، پديده گرم شدن روزافزون كره زمين مزيد بر علت شده و شرايط را هر بار بيشتر براي زندگي برخي موجودات از جمله حشرات موذي نظير سوسك ها فراهم تر مي سازد.
در حالي كه تلقي عموم مردم اين است كه فصل تابستان به دليل افزايش گرماي هوا شرايط مساعد زيست محيطي را براي تكثير و ازدياد سوسك هاي خانگي فراهم مي سازد اما شواهد نشان مي دهد با افزايش پديده آلودگي هوا حتي در فصل هاي سرد پاييز و زمستان كه با افزايش ميزان استفاده مردم از سيستم هاي گرم كننده ارتباط مستقيم دارد، خانه ها به زيستگاه مناسبي براي زندگي سوسكها تبديل مي شود.
دكتر «حبيب الله فصيحي» جغرافيدان، كارشناس مسايل زيست شهري و عضو هيات علمي دانشكده علوم جغرافيايي دانشگاه خوارزمي در اين زمينه اعتقاد دارد كه آلودگي هوا با ايجاد تغييرات بيولوژيكي در تركيب هوا، موجب تهديد سلامت انسان و حيوانات مي شود و شرايط را براي جايگزيني گونه هاي غيرمفيد با گونه هاي مفيد جانوري فراهم مي سازد.
وي اخيرا به رسانه ها گفته است: آلودگي هوا در سال‌هاي اخير باعث افزايش جمعيت برخي گونه‌هاي مضر و مهاجرت برخي پرندگان شده است، مثلاً ديگر در آسمان تهران، پرنده سار مشاهده نمي‌شود.
اين استاد دانشگاه اضافه كرده است: با رفتن پرنده سار به دليل آلودگي هوا در تهران، سوسك قرمز امروزه شهر را فرا گرفته است در حالي كه در گذشته اين حشره به اين گستردگي وجود نداشت.
سار از حشراتي مانند سوسك تغذيه مي كند.
به اعتقاد اين استاد دانشگاه، حيوانات نيز به شدت به گياهان وابسته‌اند و تغيير گياهان در نتيجه آلودگي هوا، زندگي آنها را نيز به خطر انداخته است. به همين دليل، اين حيوانات مدتي است كوچ كرده يا تلف شده اند چون حجم آلودگي‌ها خارج از توان تحمل اين موجودات است.
«عليرضا نادري» كارشناس حشرات و پروانه‌شناس شاغل در سازمان حفاظت محيط زيست نيز اين موضوع كه آلاينده‌ها بر سلامت برخي گونه‌هاي جانوري اثر گذاشته است را تاييد مي كند و آن را پديده اي غيرقابل انكار مي داند اما مي گويد: افزايش شمار حشراتي از جمله سوسك قرمز ارتباطي با آلودگي هوا ندارد.
وي مي افزايد: گونه سوسري يا سوسك قرمز آفت شهري نيست بلكه يك گونه آمريكايي و ژاپني سلولزخوار است و با توجه به اينكه سلولزها در فضولات انساني وجود دارد، اين سوسكها در فاضلاب‌ها و پسماندها زندگي مي كنند.
اين كارشناس در عين حال اذعان كرده است كه آلودگي و آلاينده‌ها حشرات آفت را زياد مي‌كند اما در باره ارتباط تاثير آلودگي هوا بر افزايش سوسك هاي قرمز به يك گزارش مستند نياز است و چنين گزارشي اكنون وجود ندارد.
اما در غياب چنين گزارش مستندي در تهران، تحقيقات جهاني نشان مي دهد كه آلودگي هوا مي تواند عاملي براي ايجاد آسم حاصل از آلرژي به سوسك باشد.
نتايج تحقيقاتي كه به تازگي توسط محققان دانشگاه كلمبيا در امريكا انجام شده، تاييد كرده است كه قرار گرفتن در معرض اجزاي خاصي از آلودگي هوا مي تواند خطر ابتلا به آلرژي سوسك را در سن ۷ سالگي افزايش دهد و در اين ميان كودكاني كه داراي يك جهش مشترك در ژني به نام GSTM هستند، بيشتر در معرض خطرند.
محققان در جريان اين پژوهش، ميزان قرارگرفتن در معرض آلرژن سوسك را با جمع آوري نمونه هايي از گرد و غبار آشپزخانه و تخت اندازه گيري كردند و علاوه بر آن، از هوا نيز براي ارزيابي ميزان مواجهه مادر با هيدروكربن هاي آروماتيك چند حلقه اي يا PAH(محصولات حاصل از احتراق كه اجزاي مضري از آلودگي هوا هستند) نمونه برداشتند.
آنها همچنين، حضور جهش GSTM۱ را از طريق نمونه گيري از خون بررسي كردند و از طريق آزمايش خون توانستند حضور آنتي بادي IGE كه نشانگر پاسخ به اين آلرژي است را در كودكان ۵ و ۷ ساله اندازه گيري كنند.
نتايج حاصله نشان داد ميزان بالاتري از آلرژي به سوسك در ميان كودكاني كه مادران آنها هنگام بارداري در معرض غلظت‌هاي بيشتري از PAH بودند، مشاهده مي شود و به همين دليل، محققان بر به حداقل رساندن مواجهه با PAH در دوران بارداري براي جلوگيري از آلرژي به سوسك و آسم حاصل از آن در كودكان شهري تاكيد دارند.
سوسك قرمز كيست؟
سوسك قرمز يك گونه تهاجمي است كه تعداد 300 تا 400 تخم لارو را در يك دوره 5 تا 8 ماهه توليد مي كند. حجم لارو سوسك قرمز ، نبود رقيب در طبيعت به دليل آلودگي هوا و از بين رفتن منابع طبيعي مي تواند جمعيت آنان را در دوره هاي كوتاه مدت به شدت افزايش دهدآنگونه كه بر اساس پژوهش هاي منطقه اي استنباط مي شود از سال 1388 يعني حدود 10 سال پيش و با شدت گرفتن آلودگي هوا، جمعيت اين حشره موذي در تهران بيش از 8 برابر شده است.
سوسكهاي قرمز يا سوسكهاي حمام و فاضلاب، در اصطلاح حشره‌شناسي با نام سوسري معروف هستند و و از متداولترين آفات در بسياري از خانه‌ها و ساختمان‌ها به شمار مي روند.
سوسري‌ها در چرخه زندگي خود سه مرحله تخم گذاري، نمف و بالغ را دارند. سوسكهاي ماده تخمهاي خود را به شكل گروهي داخل كپسولي لوبيا شكل و چرم مانند به نام ااتكا (ootcheca ) مي‌گذارند. سوسكهاي قرمز اين كپسول‌ها را در محل‌هاي تاريك و دور از چشم انسان، در شكاف‌ها و درز ديوارها گذاشته يا به سطوح زيرين مـيز و صندلي يا تختخواب، جعبه‌چوبي و ديگر وسايـل بسته‌بـندي شده مي‌چسبانند.
از ابتداي تخـم‌ريزي تا خارج شدن نوزاد سـوسك (نـمف) بسته به درجه حرارت، رطوبت و نوع، تخم سوسري بعد از يك تا سه ماه باز و سوسك هاي جوان سفيد رنگ كوچك بدون بال از درون آن خارج مي‌شوند. حشرات بالغ چند ماه تا يكسال زندگي مي‌كند و در اين مدت عمل تخمريزي چندين بار تكرار مي‌شود.
اين نوع از سوسكها از لوله‌هاي آب، باغ، فاضلاب و توالت‌ها به محل زندگي انسان وارد مي‌شوند. آنها از مدفوع و غذاي انسان تغذيه مي‌كنند و از حاملان قطعي يا مشكوك عوامل بيماري‌زايي نظير اسهال، اسهال خوني، طاعون، وبا، جذام، تب تيفوئيد و فلج اطفال هستند.
سوسري‌ها تخم كرم‌هاي انگلي را حمل كرده و مي‌توانند موجب واكنش آلرژيك از جمله ناراحتي پوستي، خارش، تورم پلك و ناراحتي‌هاي جدي تنفسي بشوند.
گونه "بلاتلا ژرمانيكا" و يا سوسري آلماني مختص آشپزخانه‌هاست و اغلب باعث دردسر كاركنان در رستوران ها و شيريني‌پزي‌ها مي‌شوند. اينگونه حشرات نسبت به سموم معمول مقاومت مي‌كنند و براي ريشه كني آنها روش‌هاي خاصي اخذ مي‌شود.
گونه "پريپلانتا امريكانا" و يا سوسري آمريكايي، همان سوسكهاي فاضلاب هستند كه منشا فاضلاب دارند و براي ريشه‌كني كامل آنها علاوه بر مجاري فاضلاب، محل‌هاي عبور و مرور اين حشرات بايد بسته شود.
محيط‌هاي گرم و مرطوب بهترين مكان براي زندگي سوسكها
«اسماعيل كهرم» كارشناس محيط زيست و استاد دانشگاه علامه طباطبايي به خبرنگار ايرنا گفت: بهترين محيط براي زندگي سوسكهاي قرمز مكان‌هاي گرم و مرطوب نظير دستشويي و حمام است. بيشتر اين سوسكها در عمق ۱۵۰ متري چاه هاي فاضلاب زندگي مي كنند و حتي در صورت برخورد بمب اتم با زمين كه تمام موجودات زنده از بين مي روند، آنها همچنان زنده مي‌مانند.
وي افزود: سوسكهاي قرمز موجوداتي سمج و دوستدار زندگي هستند كه در تاريكي و محيط‌هاي امن، خود را جا مي دهند و با استفاده از شاخك هايشان توانايي ديدن و استشمام را دارند. به همين دليل، اگر زير وان حمام كه آب نشت مي كند پيف پاف زده شود مي بينيد بعد از مدتي آنها بيرون مي‌آيند.
كهرم با بيان اينكه سوسكهاي قرمز خصوصيات ژنتيكي دارند و سيستم تخمگذاري آنها به اندازه يك دانه لوبيا درشت است كه در آن تخم ۲۰ بچه وجود دارد، گفت: ساختار بدني سوسري‌ها فوق العاده مقاوم است و استخوان اسكلت آنها از ماده‌اي به‌نام كيتين ساخته شده است.
وي افزود: كتين به اندازه اي محكم است كه اگر سوسك از ارتفاع زياد سقوط كند، بدون آسيب زنده مي‌ماند.
انتقال ۳۹ بيماري از سوسكها به انسان
به گفته اين كارشناس محيط‌زيست، بيش از ۳۹ بيماري نظير طاعون، وبا و جذام از موش ها به واسطه سوسك ها به انسان منتقل مي شود.
كهرم يادآور شد: كارگران شهرداري زماني كه در حال كندن زمين براي احداث خط مترو تهران بودند به تعداد زيادي فاضلاب جذبي خانه‌ها، كارخانه‌ها و بيمارستان‌ها برخورد كردند و در هر چاهي را كه باز مي كردند صدهاهزار سوسك از درون آنها بيرون مي‌آمد.
وي تصريح كرد: وقتي در سال 1986 حادثه انفجار راكتور هسته اي چرنوبيل در شوروي سابق (شمال اوكراين كنوني) رخ داد، بسياري از افراد بر اثر آن، جان باختند يا دچار عوارض جسمي فراوان شدند و به به دليل تشعشع فراوان راديو اكتيو تا مدتها طولاني به مردم اجازه ورود و خروج از شهر نمي دادند اما در همين شرايط، سوسكها توانستند خود را با محيط تطبيق دهند و دوام بياورند.
اين كارشناس محيط زيست و استاد دانشگاه علامه طباطبايي در خصوص تاثير عوامل محيطي بر افزايش سوسكهاي قرمز يا سوسري گفت: آلودگي هوا ممكن است در كوچ پرندگان، از بين رفتن برخي از موجودات زنده و افزايش جمعيت اين نوع از سوسكها موثر باشد اما تا زماني كه ما بررسي نكرده ايم، نمي توانيم در باره ميزان تاثير آن بر جمعيت سوسكها اظهارنظر كنيم.
گاز سوسك شاخدار بسيار سهمگين است
خبرگزاري فرانسه نيز در گزارشي در باره سوسكها نوشته است: اگر تا به حال جوابي براي اينكه چرا از سوسك مي‌ترسيد نداشتيد، حالا مي‌توانيد بگوييد كه دانشمندان متوجه شده‌اند يك سوسك حمام كه آرواره‌هاي بسيار قوي هم دارد، مي‌تواند گازي پنج برابر قوي‌تر از انسان بگيرد.
بر اساس اين گزارش، با توجه به اندازه جثه اين موجود موذي، شدت گاز سوسك 50 برابر وزن آن است و گاهي بي‌رحمانه طعمه‌هايش را با اين آرواره‌ها تكه و پاره مي كند.
به گفته محققاني كه براي اولين بار قدرت گاز حشرات خانگي را در آمريكا اندازه گرفته‌اند، آرواره‌هاي سوسك سوسري زماني كه به جسم سختي مي‌رسد مانند يك اره فعال مي‌شود تا بتواند قدرت بيشتري را براي سوسك ايجاد كند.
چه كسي مسئول مبارزه است؟
اكنون پرسش اينجاست كه براي مقابله با چنين موجودات جان سخت و خطرناكي در تهران كه به نظر مي رسد آلودگي هوا هر روز شرايط را براي ازدياد آنها بيشتر فراهم مي سازند، چه نهاد و دستگاهي مسئول است.
در جست وجوي پاسخ به اين پرسش، خبرنگار ايرنا با شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر شهرداري تهران تماس گرفت اما يكي از مسئولان اين شركت گفت: فعاليت ما در مبارزه با حيواناتي نظير موش و گربه است و حشراتي مانند سوسك به ما ارتباط ندارد.
پس از آن، خبرنگار ايرنا موضوع را از طريق سازمان بوستان‌ها و فضاي سبز شهرداري تهران دنبال كرديم اما مسئولان اين سازمان نيز گفتند كه بوستان‌ها، فضاي سبز و آفات گياهي فقط بر عهده ما است .
آنها پيشنهاد دادند تا موضوع را از طريق سازمان محيط زيست دنبال كنيم. با يكي از مسئولان اين سازمان در اين خصوص صحبت كرديم اما وي گفت كه بررسي وضعيت سوسكها و اقدامات پيشگيرانه براي مقابله با آنها بر عهده ما نيست و بايد موضوع را از طريق موسسه تحقيقاتي و پژوهشي حشره‌شناسي كه زير نظر وزارت جهاد كشاورزي است دنبال كنيد.
پس از تماس با اين موسسه نيز آنها گفتند كه فعاليت ما در زمينه حشره‌شناسي و آفت‌هاي گياهي است و سوسك هاي سوسري در زمره آنها قرار ندارد.
اين وضعيت به روشني نشان مي دهد كه گويا سوسك هاي سرسري در پايتخت متولي ندارند و اگر تحليلها در مورد ازدياد و تكثير آنها در نتيجه آلودگي هوا درست باشد، آنها مي توانند با لشكري عظيم به تهران و ساكنان آن حمله ور شوند.